Mevsimlerin Oluşumu

İlgili İçerikler

İklim ve Hava Hareketleri

23 Ocak 2022

Mevsimlerin Oluşumu konusu 8. Sınıf 1. Ünitenin ilk konusudur.

F.8.1.1. Mevsimlerin Oluşumu
Önerilen Süre: 8 ders saati
Konu / Kavramlar: Dünya’nın dönme ekseni, dolanma düzlemi, ısı enerjisi, mevsimler

F.8.1.1.1. Mevsimlerin oluşumuna yönelik tahminlerde bulunur.
a. Dünya’nın dönme ekseni olduğuna değinilir.
b. Dünya’nın dönme ekseni ile Güneş etrafındaki dolanma düzlemi arasındaki ilişkiye değinilir.
c. Işığın birim yüzeye düşen enerji miktarının mevsimler üzerindeki etkisine değinilir.

Mevsimlerin Oluşumu

Dünya’nın Şekli ve Hareketleri

• Dünya’nın kendi ekseni etrafında batıdan doğuya (saat yönü tersi) dönmesi sonucu gece – gündüz meydana gelir.
• Gece gündüz arasındaki sıcaklık farkının meydana gelmesi Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesinden kaynaklanır.
• Dünya kendi ekseni etrafında dönme hareketi yaparken, Güneş etrafında dolanma hareketi yapar.
• Dünya’nın şekli geoid şeklindedir. Kürenin kutuplardan basık, ekvatordan şişkin biçimidir.
• Dünya’nın Güneş etrafında dolandığı yörüngesi elips şeklindedir.
• Kuzey ve güney yarım kürede dünyanın güneş ışığını dik alabileceği en uzak noktalara dönence denir. Kuzey yarım kürede yengeç dönencesi, güney yarım kürede oğlak dönencesi bulunur.

Not: Güneş ışınları yalnızca dönenceler arasına dik düşer. Yengeç ve Oğlak Dönencesine yılda 1 kez, ekvatora ise yılda 2 kez Güneş ışınları dik düşer.

A- Mevsimlerin Oluşumu

Mevsimlerin Oluşmasında iki olay etkilidir.

1. Dünya’nın Güneş etrafında dolanması (Dünya’nın yıllık hareketi)
2. Dünya’nın dönme ekseninin eğiklik olması

Not: Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığının değişmesi mevsimlerin oluşumu üzerinde etkili değildir. Aşağıdaki açıklamalara dikkat ediniz.

• Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu tarih 3 Ocaktır, fakat ülkemizde kış mevsimi yaşanır.
• Dünya’nın Güneş’e en uzak olduğu tarih 4 Temmuzdur, fakat ülkemizde yaz mevsimi yaşanır.
• Dünya’nın Güneş’e en yakın ve en uzak olduğu iki konum arasında yaklaşık 5 milyon km fark vardır.
• Dünya’nın Güneş etrafındaki dönme ekseni ile yörünge düzlemi arasında 23° 27′ (Yaklaşık 23.5°) lik açı vardır.

Eksen Eğikliği

• Dünya, Güneş etrafında dönerken bu eğiklikten dolayı, kuzey ve güney yarım küre farklı zamanlarda farklı ışık alır.
• Fazla ışık alan yarım küre yaz, az ışık alan yarım küre kış mevsimini yaşar.
• Dünya kuzey ve güney yarım kürelerden oluşur. Ülkemiz Kuzey Yarım Küre‘dedir.
• Kuzey yarım küre kış mevsimini yaşarken, aynı anda güney yarım küre yaz mevsimini yaşanmasının sebebi eksen eğikliğidir.

Mevsim Özel Tarihleri

Not: Gece ve gündüz süresinin en uzun veya en kısa olduğu günlerin ardından gece ve gündüz süreleri kısalmaya veya uzamaya başlar. Bu sebeple bu günlere gün dönümü denir.
Not: Dünya’nın her yerinde gece ve gündüz süresinin eşit olduğu tarihlere ise ekinoks adı verilir.
Not: Özel tarihlerin hepsi mevsim başlangıçlarıdır. Bu sebeple özel tarihleri öğrenirken ülkemizde hangi tarihlerde hangi mevsimlerin yaşandığı bilmek önemlidir.

21 Aralık Gün Dönümü

• Kuzey yarım kürede kış, güney yarım kürede yaz başlangıcıdır.
• Kuzey yarım kürede en uzun gece, güney yarım kürede en uzun gündüz yaşanır.
• Güneş ışınları oğlak dönencesine dik olarak gelir.

21 Mart Ekinoks

• Kuzey yarım kürede ilkbahar, güney yarım kürede sonbahar başlangıcıdır.
• Gece ve gündüz Dünya’nın her yerinde eşittir. (12 saat)
• Güneş ışınları ekvatora dik düşer.

21 Haziran Gün Dönümü

• Kuzey yarım kürede yaz, güney yarım kürede kış başlangıcıdır.
• Kuzey yarım kürede en uzun gündüz, güney yarım kürede en uzun gece yaşanır.
• Güneş ışınları yengeç dönencesine dik olarak gelir.

23 Eylül Ekinoks

• Kuzey yarım kürede sonbahar, güney yarım kürede ilkbahar başlangıcıdır.
• Gece ve gündüz Dünya’nın her yerinde eşittir. (12 saat)
• Güneş ışınları ekvatora dik düşer

Not: Ekvatorda yıl boyunca gece ve gündüz süresi eşittir. (12 saat)

Birim Yüzeye (Alan) Düşen Enerji

• Birim yüzey arttıkça birim yüzeye düşen enerji miktarı (enerji yoğunluğu) azalır.
• Kış mevsiminde birim yüzeye düşen enerji azalır, yaz mevsiminde artar.
• Alan ile düşen enerji miktarı birbiri ile ters orantılıdır.
• Ekvatorda güneş ışınları dik ve dik yakın düştüğü için birim yüzeye düşen enerji fazladır. Bu sebeple ekvator bögeleri genellikle sıcaktır.
• Kutuplarda güneş ışınları eğik düştüğü için birim yüzeye düşen enerji azdır. Bu sebeple kutup bölgeleri daima soğuktur.
• Kış mevsiminde birim yüzeye düşen enerji yaz mevsimine göre azdır. Güneş ışınları eğik açı ile gelir.
• Kış mevsiminde birim yüzeye düşen toplam enerji yaz mevsimine göre azdır. Gündüz süresi az ve güneş ışınları eğik açıyla gelmektedir.

Dünya’nın Dönme Ekseninin Eğik Olmasının Etkileri

1.Mevsimler meydana gelir.
2.Aynı zamanda Dünya’nın kuzey ve güney yarım küresinde farklı mevsimler yaşanır.
3.Yıl boyunca sıcaklık değişimleri olur.
4.Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca değişir.
5.Güneş ışınlarının Dünya üzerine geliş açıları değişir.

Dünya’nın Ekseninin Eğikliği Olmasaydı Ne Olurdu?

1.Yıllık sıcaklık farkı oluşmazdı.
2.Mevsimler meydana gelmezdi.
3.Gece ve gündüz eşitliği yaşanırdı. (12 saat gece 12 saat gündüz)
4.Güneş ışınları sadece ekvatora dik olarak gelirdi.

Gölge Oluşumu

• Gölge oluşumu Güneş ışınlarının gelme açısıyla ilgilidir.
• Güneş ışınlarının dik geldiği zamanlarda gölge boyu sıfırdır.
• Güneş ışınlarının en eğik geldiği zamanlarda gölge boyu en fazladır.
• Yazın, Güneş ışınları dik veya dike yakın açılarla geleceği için gölge boyları kısa olur.
• Kışın, Güneş ışınları eğik açılarla geleceği için gölge boyları uzun olur.
• Yukarıda verilen gölge boyu karşılaştırmaları günlerin belirli saatleri için geçerlidir.
• Ayrıca gün içinde de gölge boyu değişir. Sabah gün doğarken ve akşam gün batarken gölge boyu en uzun, öğleyin Güneş’in en tepede olduğu vakitte ise gölge boyu en kısadır.

Not: Gölge boyunun sıfır olabileceği yerler yalnızca dönenceler ve arasındaki yerlerdir. Dönence dışında kalan bölgelerde gölge boyu hiçbir zaman sıfır olmaz.