İklim ve Hava Hareketleri

İlgili İçerikler

Mevsimlerin Oluşumu

23 Ocak 2022

İklim ve Hava Hareketleri konusu 8. Sınıf 1. Ünitenin ikinci konusudur.

F.8.1.2. İklim ve Hava Hareketleri
Önerilen Süre: 6 ders saati
Konu / Kavramlar: : İklim, iklim bilimi, iklim bilimci, küresel iklim değişiklikleri

F.8.1.2.1. İklim ve hava olayları arasındaki farkı açıklar.
F.8.1.2.2. İklim biliminin (klimatoloji) bir bilim dalı olduğunu ve bu alanda çalışan uzmanlara iklim bilimci (klimatolog) adı verildiğini söyler.

İklim ve Hava Hareketleri

A-) İklim Olayları

Yeryüzünün bir kısmında uzun yıllar boyunca gözlenen hava olaylarının ortalamasına iklim denir. Dünya’nın farklı bölgelerinde farklı iklimler gözlemlenir.
Kutup iklimi, ekvatoral iklim, karasal iklim, çöl iklimi gibi iklim çeşitleri bulunmaktadır.
Türkiye üzerinde Akdeniz, Karadeniz ve karasal iklim görülür.

Dünya üzerinde iklimler zamanla değişmektedir. İklimle uğraşan bilim dalına klimatoloji (iklim bilimi) denir.
İklimle uğraşan bilim insanlarına klimatolog (İklim bilimci) denir.

İklimi Etkileyen Faktörler

1. Ekvatora olan uzaklığı
2. Bitki örtüsü
3. Yeryüzü şekilleri
4. Denize uzaklığı
5. Denizden yüksekliği

B-) Hava Olayları

Havada meydana gelen sıcaklık farkından ve havadaki nemden (su buharı) kaynaklanan olaylara hava olayları denir.
Hava olayları ile ilgilenen bilim dalına meteoroloji, hava olayları uzmanına ise meteorolog denir.

Hava olaylarının ölçülmesinde kullanılan araçlar şunlardır:
• Nemölçer (Higrometre)
• Barometre (Basınç ölçer)
• Termometre

Not: Hava olaylarının temel sebebi havadaki nem ve sıcaklık farkıdır. Havadaki nem yağışları, sıcaklık farkı ise rüzgarı oluşturur.

Rüzgar

• Yatay yönde meydana gelen hava hareketine rüzgar denir.
• Sıcak bölgelerde hava ısınarak yukarı doğru çıkar, yükselici hava hareketi görülür. Bu yerlerde yeryüzüne yakın yerlerdeki hava yoğunluğu azdır. Bu sebeple alçak basınç alanı oluşur.
• Soğuk bölgelerde hava soğuyarak yeryüzüne doğru iner, alçalıcı hava hareketi görülür. Bu yerlerde yeryüzüne yakın yerlerde hava yoğunluğu fazladır. Bu sebeple yüksek basınç alanı oluşur.
• Rüzgar yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru oluşur.

Yukarıdaki resimde A bölgesinde yüksek basınç, B bölgesinde alçak basınç vardır.

• Alçak basınç bölgelerinde yükselici hava hareketleri göründüğünden gökyüzü bulutlu olur. Bulut olan yerlerde de yağış gerçekleşebilir.
• Yüksek basınç bölgelerinde alçalıcı hava hareketleri göründüğünden gökyüzünde bulut olmaz hava açık olur. Bulut olmayan yerde de yağış görülmez.

Not: Yüksek basıç alanları gösterilirken güneş simgesi bulunur. Güneş simgesi havanın sıcak olduğunu değil, açık olduğunu gösterir.

• Sıcak hava ile soğuk havanın yere yakın bölgelerde yer değiştirmesi sonucu dönen rüzgarlar meydana gelir. Dönerek ilerleyen rüzgara hortum denilir.
• Hortumun küçüğü şeytan kulesi, büyüğüne ise kasırga denir. Kasırganın sürati saatte 118 km/h’den fazladır.
• Kasırga > Hortum > Şeytan kulesi

Yağış Çeşitleri

Havadaki su buharına nem denir. Yağışın oluşmasında en büyük etken havadaki nemdir.

Yağışlar yağmur, kar, dolu, çiy, kırağı ve sistir. Yağmur, kar, dolu gökyüzünde oluşurken, çiy, sis ve kırağı yeryüzünde oluşur.

1.Yağmur

Gökyüzünde bulunan havadaki nem yoğuşarak su damlacıklarını oluşturur. Küçük su damlacıkları bulutu oluşturur. Bulutlarda bulunan su damlacıkları soğuk hava ile beraber birleşerek büyük su damlalarına dönüşür. Ağırlaşan su damlaları yağmur olarak yeryüzüne iner.

2.Kar

Bulut içerisindeki su damlacıkları soğuk havanın etkisiyle kristalleşerek katı hale dönüşerek kar meydana gelir.

3.Dolu

Yağmurla oluşan su damlaları fırtınanın etkisi ile beraber donar, buz kütlesine dönüşür ve dolu meydana gelir.

Not: Kar ile dolu arasındaki en temel fark; kar oluşumu daha yavaş ve kristalleşme şeklindedir. Dolu da ise ani soğuma ile buz parçaları oluşur.

4.Kırağı

Havanın aniden soğumasıyla birlikte yeryüzüne yakın havadaki nem kırağılaşarak (gazdan katıya) kırağı meydana gelir.

5.Çiy

Havanın soğumasıyla birlikte yeryüzüne yakın havadaki nem yoğuşarak su damlacıkları oluşturur. Buna çiy denir.

6.Sis

Yeryüzüne yakın yerde havadaki su buharının yoğuşarak küçük su damlacıkları oluşturması ile sis oluşur.

Hava Olaylarının Yeryüzü Şekillerine Etkisi

• Peri bacaları (Rüzgar ve su etkisiyle)
• Mantar kayalar
• Kumullar
• Buzul vadileri

C-İklim ve Hava Olayları Arasındaki Farklar

Not: Güneşli, rüzgarlı, karlı, bulutlu, yağmurlu, sisli, gibi anlık olayları belirten ifadeler hava olayları kavramlarıdır.
Not: Sıcak, kurak, yağışlı, ılıman, soğuk gibi genel ifadeler iklim olayları kavramlarıdır.

D-İklim değişikliği

• Dünya üzerinde insanların faaliyetleri sonucu iklimlerde değişmeler meydana gelmeye başlanmıştır.
• Atmosfere salınan sera gazları hava sıcaklığının artmasına buda iklim değişikliğine neden olmaktadır.
• Sera gazlarının salınımı sonucu küresel ısınma meydana gelir. Küresel ısınma ile buzullar erimekte, deniz seviyelerinde artış oluşmaktadır. Mevsimsel değişiklikler ile beraber sel, kasırga gibi doğal afetler daha sık yaşanmaktadır.
• Fosil Yakıtlar (Kömür, petrol, doğal gaz) → CO2 → Sera etkisi → Küresel ısınma → İklim değişikliği ve doğal afetler

İklim Değişikliğini Önlemek İçin Neler Yapılmalıdır

• Yenilenemez enerji kaynakları (Fosil yakıtlar, nükleer enerji) yerine, yenilenebilir enerji kaynakları (Rüzgar, güneş, hidroelektrik ) kullanılmalıdır.
• Enerji tasarrufu yapılmalıdır. Enerji tasarrufu sağlayan A sınıfı elektrikli araçlar kullanılmalıdır. Bireysel araçlanma yerine toplu taşıma tercih edilmelidir.
• Atıkların içerisinde geri dönüşümü mümkün olanlar (kağıt, metal, plastik, cam …), geri dönüştürülerek doğal kaynakların kullanımı azaltılmalıdır.
• Binalarda ısı yalıtımı yapılmalıdır.
• Ormanlar ve yeşil alanlar korunmalıdır. Ağaçlandırma çalışmaları yapılmalıdır.
• İnsanlar küresel ısınma ve çevrenin korunması konusunda bilgilendirilmelidir.