İlgili İçerikler
Asitler ve Bazlar konusu 8. Sınıf 4. Ünitenin dördüncü konusudur.
F.8.4.4. Asitler ve Bazlar
Önerilen Süre: 8 ders saati
Konu / Kavramlar: Asit, baz, pH, asit yağmurları, asit yağmurlarına karşı çözüm önerileri
Kazanımlar
F.8.4.4.1. Asit ve bazların genel özelliklerini ifade eder.
F.8.4.4.2. Asit ve bazlara günlük yaşamdan örnekler verir.
F.8.4.4.3. Günlük hayatta ulaşılabilecek malzemeleri asit-baz ayracı olarak kullanır.
F.8.4.4.4. Maddelerin asitlik ve bazlık durumlarına ilişkin pH değerlerini kullanarak çıkarımda bulunur.
F.8.4.4.5. Asit ve bazların çeşitli maddeler üzerindeki etkilerini gözlemler.
F.8.4.4.6. Asit ve bazların temizlik malzemesi olarak kullanılması esnasında oluşabilecek tehlikelerle ilgili gerekli tedbirleri alır.
F.8.4.4.7. Asit yağmurlarının önlenmesine yönelik çözüm önerileri sunar.
Asitler ve Bazlar
A-) Asitler
Suda çözündüğünde H+ iyonu oluşturan maddelere asit denir.
Asitlerin Genel Özellikleri
1. Mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirir.
2. Tatları ekşidir (Limon gibi).
3. Metaller ile tepkimeye girerek (H2) hidrojen gazının açığa çıkarır. Bu nedenle metal kaplarda saklanmaz.
4. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
5. Tahrip edici özelliğe sahiptir. ( Mermeri aşındırır, kumaşı deler, deriyi yakar )
6. Bazlarla tepkimeye girerek tuz ve su oluşturur.
7. pH değerleri 7 den küçüktür.
8. Sulu çözeltilerinde H+ iyonu oluşturur.
Önemli Asitler
HCl ——> Hidroklorik asit
HNO3 —–> Nitrik asit
H2SO4 —–> Sülfürik asit
Asitler günlük hayatta ve sanayide kullanılmaktadır. Bazı asitler ve kullanım alanları aşağıda belirtilmiştir.
| Asit | Sistematik Adı | Piyasa Adı | Kullanım Alanı |
|---|---|---|---|
| HCl | Hidroklorik asit | Tuz ruhu | Temizlik ürünlerinde kullanılır |
| HNO3 | Nitrik asit | Kezzap | Dinamit yapımında ve gübre üretiminde kullanılır |
| H2SO4 | Sülfürik asit | Gübre ve boya sanayinde, patlayıcı yapımında kullanılır. Aküde asit olarak kullanılır | |
| H3PO4 | Fosforik asit | Fosfat asidi | Gübre üretimi, ilaç ve gıda sanayinde kullanılır |
Günlük yaşamda sıkça kullandığımız asit örnekler
Sirkede ———————————- Asetik asit
Limonda ——————————– Sitrik asit
Elmada ———————————- Malik asit
Çilekte ———————————– Folik asit
Üzümde ——————————— Tartarik asit
Süt, yoğurt —————————— Laktik asit (Yorgunluk asidi)
Turşu, ketçap, meyve suyu————Benzoik asit (Koruyucu madde)
Reçel, marmelat————————-Sorbik asit (Koruyucu madde)
Gazoz ———————————– Karbonik asit
Kolalı içecekler————————–Fosforik asit
Karınca ———————————-Formik asit
B-) Bazlar
Suda çözündüğünde OH- iyonu veren maddelere baz denir.
Bazların Genel Özellikleri
1. Tatları acıdır. (Sabun gibi)
2. Ele kayganlık hissi verir.
3. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
4. Kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirir.
5. Sulu çözeltilerin de OH- iyonu oluşturur.
6. Asitlerle tepkimeye girerek tuz ve su oluşturur.
7. pH değerleri 7 den büyüktür.
8. Metallere etki etmez, ancak amfoter metallere (Zn, Al) kuvvetli bazlar etki eder.
9. Cam ve porseleni aşındırır.
10. Metallerin oksijenli bileşikleri bazik özellik gösterir.
Önemli Bazlar
NaOH ———> Sodyum hidroksit
KOH ———-> Potasyum hidroksit
Mg(OH)2 ———-> Magnezyum hidroksit
Ca(OH)2 ———-> Kalsiyum hidroksit
NH3 ———-> Amonyak
Bazlar günlük hayatta ve sanayide kullanılmaktadır. Bazı bazlar ve kullanım alanları aşağıda belirtilmiştir.
Temizlik malzemelerinin geneli bazdır.
| Baz | Sistematik Adı | Piyasa Adı | Kullanım Alanı |
|---|---|---|---|
| NaOH | Sodyum hidroksit | Sud kostik | Sabun, kağıt, boya, deterjan, yapay ipek yapımında kullanılır |
| KOH | Potasyum hidroksit | Potas kostik | Sabun, pil, gübre yapımında kullanılır |
| Ca(OH)2 | Kalsiyum hidroksit | Sönmüş kireç | Kireç ve çimento yapımında kullanılır |
| NH3 | Amonyak | Amonyak | Gübre üretimi, temizlik maddeleri, çamaşır suyu yapımında kullanılır |
pH (Power of Hydrogen) Kavramı
Bir çözeltinin asit yada baz olma derecesi pH derecesi ile ölçülür. pH cetveli 0-14 arasında değişmektedir. 0-7 arası asit, 7-14 arası baz özelliktedir. 7 ise nötrdür.
pH değeri 3 den küçük olanlar kuvvetli asit, pH değeri 12 den büyük olanlar kuvvetli bazdır.
Bazı maddelerin pH değerleri
Hidroklorik asit 0
Sülfürik asit 0.3
Mide asidi 1
Nitrik asit 1
Gazlı içecek 2.4
Kola 2.5
Limon 2.3
Sirke 2.9
Portakal suyu 3.5
Domates suyu 4.2
Asit yağmuru 5.6<
Kahve 5.0
Çay 5.5
İdrar 6.0
Süt 6.5
Saf Su 7
Tükürük 7.2
Kan 7.4
Göz yaşı 7.4
Safra sıvısı 7-8
Deniz suyu 8.0
El sabunu 10.5
Amonyak 11.5
Kalsiyum hidroksit 12.4
Çamaşır suyu 12.5
Sodyum hidroksit 13.5
Diğer bazlar
Çikolata, mayonez, arap sabunu, cam silme sıvısı, hamur kabartma tozu, mide ilacı, kül
Diğer asitler
Yoğurt, aspirin
Ayıraç (Belirteç, indikatör)
Ayıraç bir maddeyi başka maddeden ayırt etmemizi sağlayan maddelere ayıraç denir.
Asit ve Bazlarda Kullanılan Bazı Ayıraçlar
| Ayıraç | Asit | Baz |
|---|---|---|
| Mavi Turnusol Kağıdı | Kırmızı | Renk Değişimi Yok |
| Kırmızı Turnusol Kağıdı | Renk Değişimi Yok | Mavi |
| Fenolftalein | Renksiz | Pembe |
| Metil Oranj | Kırmızı | Sarı |
| Mor Lahana Suyu | Kırmızı-pembe | Mavi-Yeşil |
C-) Asit ve Bazların Tahribatları
Asitler ve bazlar tahriş edici (aşındırıcı) özelliğe sahiptir.
• Asit ve bazları kullanırken, taşırken dikkatli olmamız gerekir.
• Laboratuvar, mutfak, banyoda kullanılan asit ve bazların etkilerinden korunmak için eldiven takılmalı, gözlük kullanılmalıdır.
• Asit ve bazların kullanımında birbiri ile karıştırılmamalıdır. Özellikle tuz ruhu ve çamaşır suyunu kesinlikle karıştırmamalıyız.
• Temizlik yapılan ortamın iyice havalandırılmasını sağlamalıyız.
• Asit ve bazların kullanırken güvenlik işaretlerine dikkat etmeli ambalajında yazan uyarılara uymalıyız.
Asitlerin Zararları
* Asitler metal, mermer yüzeyleri aşındırır.
* Dişlerin çürümesine neden olur.
* Asitli içecekler ülser, reflü, gastrit hastalıklarına neden olur.
Bazların Zararları
* Bazlar cam ve porselen eşyaları aşındırır.
* Kristal cam eşyalar zamanla matlaşır.
D-) Asit Yağmurları
Fabrika bacalarından, otomobil egzozlarından çıkan zehirli gazlar (SO2, NO2, CO2) havada yağmur damlaları ile birleşerek asit yağmurlarını oluşturur. Asit yağmurunun pH değeri 5.6 dan küçüktür.
SO2 + H2O ——-> H2SO4 (Sülfürik asit)
NO2 + H2O ——-> HNO3 (Nitrik asit)
CO2 + H2O ——-> H2CO3 (Karbonik asit)
Not: CO2 oluşturduğu karbonik asit diğerlerine göre zayıf bir asittir.
Asit yağmurlarında en zararlı olan SO2 ve NO2 dir. Bu nedenle fosil yakıtlardan en zararsızı doğal gazdır. (Sadece CO2 ve H2O oluşmaktadır.)
Asit Yağmurlarının Zararları
1. Topraktaki kalsiyum, magnezyum, potasyum elementlerini çözerek toprağın mineral bakımından fakirleştirir.
2. Ormanların kurumasına neden olur.
3. Tarihi binalara ve eserlere zarar verir.
4. Deniz, göl sularına karışarak burada yaşayan canlıları olumsuz etkiler.
5. Araçların ve metal yüzeylerin aşınmasına neden olur.
E- Asit Yağmurlarının Engellenmesi İçin Yapılabilecekler
1. Fosil yakıtların kullanımı azaltılmalıdır.
2. Fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalıdır.
3. Yeşil alan ve ormanlar artırılmalıdır.
4. Sanayi tesislerine filtre takılmalıdır.
5. Araçların bakımları zamanında yapılmalıdır.
6. Kalorisi düşük yakıtlar yerine doğal gaz kullanılmalıdır.
7. Kışın yaprak dökmeyen ağaçlar tercih edilmelidir.
