İlgili İçerikler
F.8.6.1. Besin Zinciri ve Enerji Akışı
Önerilen Süre: 2 ders saati
Konu / Kavramlar: Besin zinciri, besin ağı, üretici, tüketici, ayrıştırıcı, ekoloji piramidi, biyolojik birikim
Kazanımlar
F.8.6.1.1. Besin zincirindeki üretici, tüketici, ayrıştırıcılara örnekler verir.
İçindekiler
Besin Zinciri ve Enerji Akışı
Besin Zinciri
- Bütün canlıların yaşamsal faaliyetleri için enerjiye ihtiyacı vardır.
- Canlılar enerji ihtiyacını besinlerle karşılar. Bütün enerjilerin kaynağı güneştir. Güneş ışınları ile gelen enerji fotosentez olayı ile besinlere aktarılır. Canlılar bu enerjinin bir kısmını kullanır, bir kısmını depo eder. Besin zinciri sayesinde bir canlıdan diğer canlıya vücudunda depo ettiği bu enerji aktarılır.
- Canlılar arasındaki beslenme ilişkilerini gösteren zincire besin zinciri denir.
Örnek: Ot → Çekirge → Kurbağa → Yılan → Kartal
- Besin zinciri her zaman üretici ile başlamalıdır.
- En az iki canlı olmalıdır.
- Ok işaretinin yönü enerjinin aktarıldığı canlıdır.
- Besin zincirinde av – avcı ilişkisi vardır. Okun ucu avcıyı gösterir.
Ot -> Çekirge
Av -> Avcı
Besin Zincirinin Önemi
Besin zincirinde bulunan herhangi bir canlıların sayısında oluşan değişim diğer canlıları da etkiler.
Örnek: Buğday → Fare → Yılan → Kartal
• Yılan farelerle beslenmektedir. Yılan sayısında meydana gelecek azalma fare sayısını artırır.
• Fare sayısındaki artış, buğday sayısını azaltır.
• Yılan sayısındaki azalma kartal sayısını da azaltır.
Not: Genel mantık şöyledir. Besin zincirinde bulunan av avcı ilişkisinde avın sayısının artması avcının da artışına neden olur. Avcının sayısının artması ise avın sayısını azaltır.
Beslenme Şekline Göre Canlılar
Beslenme şekillerine göre canlılar üretici, tüketici ve ayrıştırıcı olarak üçe ayrılırlar.
1.Üretici canlılar (Ototroflar)
• Kendi besinini kendi yapan canlılardır.
• Üretici canlılar inorganik maddeler ve güneş enerjisi ile organik maddeye çevirerek besin üretir.
• Üretici canlılar güneş enerjisindeki enerjiyi kimyasal enerjiye dönüştürür.
• Üretici canlılarda fotosentez olayının gerçekleştiği klorofil bulunur.
• Besin zincirinin ilk basamağında her zaman üreticiler vardır.
• Bitkiler, Mavi-yeşil algler (Su yosunu), Siyano bakteriler, Öglena üretici canlılardır.
2. Tüketici canlılar (Heterotroflar)
• Besinlerini dışarıdan hazır olarak alan canlılardır.
• İnsanlar ve hayvanlar tüketici canlılardır.
• Tüketiciler etçil, otçul, hem otçul hem etçil olmak üzere üç çeşittir.
• Koyun, inek, keçi, zürafa, tavşan, geyik, eşek otçul canlıdır.
• Kurt, akbaba, kartal, aslan etçil canlıdır.
• Ayı, insan, fare, tavuk, kedi, kurbağa, serçe, kaplumbağa hem otçul hem etçil (hepçil) canlıdır.
3. Ayrıştırıcılar (Saprofit, çürükçül)
• Ayrıştırıcılar bazı bakteri ve mantarlardır. (Küf mantarı, şapkalı mantar, maya mantarı)
• Ölü canlılar ve canlı atıklarını parçalayarak beslenirler.
• Bu sayede canlıların toprağa karışmasını sağlar.
• Madde döngüsü tamamlanmış olur.
• Ayrıştırıcı canlılar da tüketicidir.(Hazır beslenir.)
• Besin zincirinin her basamağında bulunur.
Ekoloji (Enerji) Piramidi
Besin zincirinin en alt basamağından başlayarak dikey dizilmesiyle ekoloji (enerji) piramidi oluşur.
Ekoloji Piramidinin Özellikleri
(Aşağıdan yukarıya doğru)
• Aktarılan enerji azalır (Yaklaşık %10 u aktarılır)
• Biyokütle azalır. (Canlıların toplam kütlesi)
• Canlı sayısı azalır.
• Canlıların vücudunda biriken zehir miktarı artar. ( Biyolojik birikim )
• Canlı büyüklüğü artar.(Canlı kütlesi artar.)
Üreticilerden tüketicilere doğru gidildikçe aktarılan ekoloji (enerji) miktarı azalmaktadır.
Her basamakta enerji %10 aktarılır. Enerjinin büyük bir kısmı yaşamsal faaliyetlerde kullanılmaktadır.
Canlı yapısında çok az bir kısmı depo edilmektedir.